Vaccinatieadvies voor volwassenen in België

Nu de zomer is afgelopen en de winter voor de deur staat, breekt opnieuw het seizoen van griep en andere luchtweginfecties aan. De laatste jaren heeft het SARS-CoV-2 hier natuurlijk een prominente rol gespeeld, maar onder andere door de hoge vaccinatiegraad in België is er nu een efficiënte individuele en groepsimmuniteit ontstaan. Hierdoor zagen we de voorbije winter weer talrijke andere virale luchtweginfecties.

Vaccinatie is een essentieel onderdeel van de preventieve gezondheidszorg en het voorbije jaar zijn er ook een aantal nieuwe vaccins voor respiratoire virussen op de markt gekomen. Tijd om even stil te staan bij de mogelijkheden en heersende richtlijnen voor vaccinatie voor respiratoire infecties, gebaseerd op de aanbevelingen van de Belgische Hoge Gezondheidsraad.

Influenza

Influenza blijft een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit, vooral onder kwetsbare groepen.

Gemiddeld worden elk jaar 500.000 mensen in België getroffen door een griepsyndroom, dat is tot 8 % van de bevolking. Ongeveer 2 tot 3 % van de griepgevallen resulteert in een ziekenhuisopname. Hiervan ontwikkelt 13 % ernstige complicaties, die bij 6 % zelfs fataal zijn. Meer dan 80% van deze sterfgevallen komt doorgaans voor bij mensen van 65 jaar en ouder.

Eén meta-analyse toont dat het risico bij ouderen door vaccinatie beperkt daalt, van 6 % naar 2,4 %. De impact op morbiditeit en mortaliteit blijft door de beperkte kwaliteit van de studiegegevens onduidelijk. Maar griepvaccinatie vermindert wel de kans op hospitalisatie met 40 tot 60 % en er worden talrijke

complicaties vermeden. Ook voorkomt het dat mensen met chronische aandoeningen ernstige opstoten van hun onderliggende ziekte doormaken. Gezonde volwassenen die zich laten vaccineren verminderen het risico op griep voor kwetsbare mensen in hun omgeving en ook de economische voordelen zijn significant (kost medische zorg, werkverlet, enzovoort). Bijgevolg wordt de jaarlijkse griepvaccinatie sterk aanbevolen door de Hoge Gezondheidsraad.

De doelgroepen voor de griepvaccinatie van het seizoen 2024-2025 zijn:

• Alle personen vanaf 65 jaar
• Alle patiënten ouder dan 6 maanden die lijden aan:
  • Een onderliggende chronische aandoening van longen (inclusief ernstig astma), hart, lever of nieren
  • Een metabole aandoening (inclusief diabetes)
  • Een neuromusculaire aandoening
  • Een immuniteitsstoornis
• Alle personen met een BMI boven de 40
• Personen die in een instelling verblijven
• Alle zwangere vrouwen
• Kinderen tussen 6 maanden en 18 jaar die een langdurige aspirinetherapie ondergaan
• Alle personen die met een kind jonger dan 6 maanden of een kwetsbaar persoon samenwonen (cocoonvaccinatiestrategie)
• Alle personen die werken in de gezondheidssector, in of buiten een zorginstelling

COVID-19

Door de intensieve vaccinatiecampagne is COVID-19 geen majeur probleem meer voor de gezondheidszorg, maar door circulerende varianten van het SARS-

CoV2-virus zeker nog niet verdwenen. Omdat een infectie met het virus nog steeds tot aanzienlijke ziektelast en ziekenhuisopname kan leiden, met name bij personen met een medisch (hoog)risico en bij ouderen, lanceert de overheid vanaf september een nieuwe vaccinatiecampagne. In het najaar 2024 zal er gevaccineerd worden met een nieuw vaccin, aangepast aan de JN.1-variant.

De doelgroepen voor de najaarsvaccinatie zijn de onderstaande, waarbij voorrang wordt gegevenaan bewoners van WZC en kwetsbaren op individuele vraag:

• Personen van 65 jaar of ouder
• Personen die langdurig in een zorgvoorziening verblijven (bv. WZC, VAPH ...)
• Personen met onderliggende gezondheidsproblemen zoals:
  • Long-, hart-, lever- of nieraandoeningen
  • Metabole aandoeningen zoals diabetes type 1 en 2
  • Neuromusculaire aandoeningen
• Personen met een immuunstoornis of hiermee samenwonend
• Personen werkzaam in de zorgsector, in of buiten een zorgvoorziening
• Personen met obesitas (BMI ≥ 40)

Omdat het verhoogde risico op ernstige ziekte door COVID-19 tijdens de zwangerschap momenteel laag is, is zwangerschap op zich geen indicatie voor een COVID-19-vaccinatie.

Eén jaarlijkse dosis van een COVID-19-vaccin volstaat voor de meeste mensen uit de risicogroepen. Sommige patiënten uit de medisch hoogrisicogroep (bijvoorbeeld na een stamceltransplantatie) houden ondanks vaccinatie een verhoogd risico op een ernstig beloop van COVID-19. Zij kunnen baat hebben bij revaccinaties vaker dan één keer per jaar.

Pneumokokken

Pneumokokkeninfecties worden veroorzaakt door Streptococcus pneumoniae, een grampositieve facultatieve aerobe diplokok, die bij vele mensen als commensaal in de bovenste luchtwegen verblijven.

De pneumokok is een belangrijke verwekker van pneumonie, sepsis, meningitis, sinusitis, otitis media en acute exacerbaties van chronisch obstructief longlijden. Op basis van kapseltypering onderscheidt men minstens 100 serotypes. Volgens de HGR is het sterftecijfer voor pneumokokkenbacteriëmie 12 % bij mensen van 65 jaar en ouder en twee keer zo hoog bij 85-plussers.

Er zijn twee soorten vaccins tegen pneumokokken- infecties beschikbaar:

• Het niet-geconjugeerd polysacharidevaccin tegen 23 types pneumokokken (PPV23)
• Het geconjugeerde polysacharidevaccin waarvan er drie types op de markt zijn in functie van het aantal serotypes (PCV13, PCV15 en PCV20).

Bij volwassenen wordt gebruik gemaakt van het PPV23 (Pneumovax 23) en PCV20 (Prevenar 20) vaccin.

Het PPV23 biedt ongeveer 50 % protectie tegen invasieve pneumokokkeninfecties bij gezonde ouderen tussen 65 en 80 jaar, maar de cijfers zijn niet consistent bij kwetsbare ouderen en populaties met een verhoogd risico. De effectiviteit van PCV20 werd niet onderzocht, maar het PCV13-vaccin gaf een bescherming van 75 % tegen invasieve pneumokokkenziekte veroorzaakt door serotypes vervat in het vaccin met een daling van 52,6 % van alle invasieve pneumokokkenziekte.

Op basis hiervan beveelt de HGR onderstaand vaccinatieschema aan voor:

• Gezonde personen vanaf 65 jaar
  • Voorkeur voor vaccinatie met PCV20, geen herhaalvaccin PPV23 na 5 jaar
  • Boven de leeftijd van 85 jaar zijn er geen gegevens bekend, individueel te beslissen
• Volwassenen vanaf 50 jaar met comorbiditeit Onder comorbiditeiten worden de klassieke comorbiditeiten verstaan maar ook nicotine- en ethylabusus.
  • Voorkeur voor vaccinatie met PCV 20, nadien een éénmalig revaccinatie met PCV23 na 5 jaar
  • Herhaalde vaccinatie om de 5 jaar met PPV23 kan overwogen worden bij ernstige onderliggende comorbiditeit
• Volwassenen vanaf 16 jaar met verhoogd risico op pneumokokkeninfectie.
  Hieronder worden patiënten bedoeld met een stoornis van de immuniteit (bv. transplantpatiënten, patiënten onder immunosuppressie), met asplenie, met sickle- cell disease of een hemoglobinopathie, met lek van cerebrospinaal vocht of met een cochleair implantaat.
  • Voorkeur voor vaccinatie met PCV20, nadien om de 5 jaar revaccinatie met PCV23

Respiratoir Syncytieel Virus (RSV)

Het respiratoir syncytieel virus (RSV) is een voor de mens zeer besmettelijk pathogeen dat luchtweginfecties veroorzaakt. Bij volwassenen ligt de hoogste ziektelast, zoals bij Influenza en COVID-19, bij oudere mensen en mensen met comorbiditeiten. Een RSV-infectie verleent geen langdurige immuniteit en herinfectie met RSV gebeurt dan ook regelmatig.

In België blijkt uit de cijfers van het surveillancenetwerk dat 7,3 % van de patiënten van 65 jaar en ouder die waren opgenomen voor een ernstige acute luchtweginfectie bij opname een positieve RSV-PCR- test hadden. Van deze groep moest 14,2 % worden overgeplaatst naar de ICU en ontstond er in 25,1 % van de gevallen een longontsteking. De RSV-gerelateerde sterfteratio in deze groep werd geraamd op 11,3 %.

In 2023 zijn twee RSV vaccins op de markt gekomen, Arexvy (GSK) en Abrysvo (Pfizer). Uit studies blijkt dat er een vaccinwerkzaamheid is van 66 tot 82 % ten opzichte van lage luchtweginfecties, en 85 tot 94 % tegenover ernstige lage luchtweginfecties. In de nochtans uitgebreide studiepopulaties van rond de 50.000 patiënten zaten weinig individuen uit de kwetsbare doelgroepen. Ook zijn er geen duidelijke cijfers te halen over risicoreductie van hospitalisatie of sterfte. Om die reden wacht men toekomstige data af en is er momenteel nog geen terugbetaling van de vaccins (kostprijs +/- € 200).

Met het oog op de hoge morbiditeit en mortaliteit door RSV-infecties bij patiënten met gekende risico- factoren en het gebrek aan doeltreffende antivirale therapie, concludeert de Hoge Gezondheidsraad dat RSV-vaccinatie op individuele basis aangeboden kan worden aan risicopatiënten van ouder dan 60 jaar met minimaal één van de klassieke risicofactoren. De aanbevolen dosis is een enkele IM-injectie en dient vermoedelijk om de drie jaar toegediend te worden, al worden ook hierover nog data verwacht.